Daily Express დიდი ბრიტანეთი
სტიუარტ კროუფორდი
სამხედრო დამკვირვებლების უმრავლესობა, თანხმდება იმ აზრზე, რომ რუსეთ-უკრაინის კონფლიქტის ამ ეტაპზე საკვანძო, გნებავთ სტრატეგიული ტერიტორია – არის ყირიმი. ის, ვინც ფლობს ყირიმს, არსებითად აკონტროლებს შავ ზღვასა და აზოვის ზღვის მისადგომს. აი, ეს არის მთავარი ტროფეი
ამით აიხსნება ის, თუ რატომ მიმდინარეობდა ამ ნახევარკუნძულისთვის გააფთრებული ბრძოლები მთელი ისტორიის მანძილზე. ამ მხრივ, გამორჩეული იყო ყირიმის ომი – 1853-56 წლებში, ასევე I და II მსოფლიო ომების სამხედრო მოქმედებები.
რა ბედი ელის ყირიმს? ეს კითხვა წამოჭრა ამასწინათ თავის ბლოგში, კლასიკური ლიტერატურისა და ძველი მსოფლიო ისტორიის სპეციალისტმა – ფრდერიკ ლაურიტცენმა. მან საკუთარი ვარიანტები შემოგვთავაზა: ესაა ყირიმი, როგორც დემილიტარიზებული ზონა და ყირიმი, როგორც – ნატოს ფორფოსტი. თითოეული ამ ორი სცენარიდან, ცალკე განხილვას საჭიროებს.
თავდაპირველად, აჯობებს შევაფასოთ ძირითადი წინაპირობები და რიგი სხვა ვარიანტები. პირველი, რაც იკითხება ამ ვითარებიდან, ეს არის დღევანდელი სტატუს-კვოს შენარჩუნებისკენ სწრაფვა. ნახევარკუნძული რუსეთის ხელში მოექცა 2014 წელს და ის დღემდე წარმოადგენს მის ნაწილს, მიუხედავად უკრაინული არმიის თავგადაკლული მცდელობისა, განდევნოს რუსები ამ ტერიტორიიდან.
სტატუს-კვო იქნება პუტინის გამარჯვება და უდიდესი იმედგაცრუება ზელენსკისა და მთელი უკრაინისთვის. მიუხედავად რუსული ბაზების, მისი შავი ზღვის ფლოტისა და ქერჩის ხიდის მოწყვლადობისა, რუსები შეინარჩუნებენ შავი ზღვის მნიშვნელოვან ნაწილს და განკარგავენ სავაჭრო გზებს ისე, როგორც მოეპრიანებათ. ეს კი უკრაინასა და ნატოს, სასიკეთოს არაფერს უქადის.
მეორე სცენარის მიხედვით, უკრაინა წარმატებულ იერიშს მიიტანს ყირიმზე და იბრუნებს მას თავის შემადგენლობაში. ეს სულაც არ არის მიუღწეველი რამ, ვინაიდან უკრაინელთა სამხედრო გამჭრიახობისა და დასავლური აღჭურვილობის ერთობლიობამ, მნიშვნელოვნად დაასუსტა რუსეთის კონტროლი ნახევარკუნძულზე. მაგალითად უკრაინის მხრიდან ცის და ზღვის კონტროლი და მისი დაბრუნება აზოვის ზღვის სანაპიროზე (მარიუპოლის გასწვრივ), ნამდვილად უიმედოს გახდიდა რუსული პოზიციების დაცვას. ეს უაღრესად რთული ამოცანაა უკრაინის საჰაერო ძალებისთვის და რამდენად მოახერხებს მისი ავიაცია ამის გადაჭრას, ძნელი სათქმელია.
ახლა, მოდით განვიხილოთ ლაურიტცენის ვერსიები: პირველი – გულისხმობს იმას, რომ ყირიმი გარდაიქმნას დემილიტიზირებულ ზონად. აქ მეცნიერი სავარაუდოდ ამოდის იმ დებულებიდან, რომ გარკვეული სამხედრო გამოსავალი, არ დადგება. ამდენად, მხარეები მოლაპარაკების გზით, მივლენ სამშვიდობო შეთანხმებამდე. არცერთი მათგანი არ იტყვის უარს ნახევარკუნძულზე და მოსკოვი და კიევი წავლენ კომპრომისზე, რათა ომი დასრულდეს.
როგორ უნდა მოხერხდეს ამ დემილიტარიზებული ზონის დაცვა და მისი რეგულირება, ძნელი გამოსაცნობია, თუმცა გაერო წარმატებით აკონტროლებს რამდენიმე ასეთ ზონას მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხეში ( ასეთია ე.წ „მწვანე ხაზი“ კვიპროსში) და სწორედ გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია არის უპირველესი კანდიდატი ამ მისიის შესრულებისა. მაგრამ დათანხმდება კი იგი კიდევ ერთი ვალდებულების მასზე დაკისრებას? ბუნებრივია დასაშვებია სხვა ვარიანტებიც (მაგალითად ევროკავშირის კანდიდატურა), თუმცა ეს ნაკლებად სარწმუნოა.
მეორე ვარიანტი – ითვალისწინებს ყირიმის ნატოს ფორფოსტად ქცევას. ამისთვის საჭიროა უკრაინის გამარჯვება და მის მხრიდან ნახევარკუნძულის დაბრუნება. კიევმა, ჯერ უნდა აღადგინოს კონტროლი აზოვის ზღვის ჩრდილოეთ სანაპიროზე, მათ შორის მარიუპოლზე, რომელიც დღეს რუსების ხელშია… და ბოლოს, ასეთ ვითარებაში – უკრაინა უნდა გაწევრიანდეს ნატოში.
ყირიმის კონტროლი შავ ზღვას, პრაქტიკულად – „ნატოს ტბად“ აქცევს ანუ იმად, რასაც დღეს წარმოადგენს ბალტიის ზღვა. ეს გახსნიდა სავაჭრო-კომერციულ შესაძლებლობებს, როგორც ინდოეთის, ისე ჩინეთისთვის და შეამცირებდა დამოკიდებულებას წითელ ზღვასა და სუეცის არხზე, სადაც ამჟამად ბობოქრობენ ამბოხებული ჰუსიტები.
დემილიტარიზებული და ნატოს კონტროლს დაქვემდებარებული ყირიმი, დიდად გააახარებდა აშშ-სა და მის მოკავშირეებს, ასევე მოერგებოდა ჩინეთისა და ინდოეთის ინტერესებსაც – აი, რუსეთისას კი არაგზით…
თუმცა აშკარაა, რომ ამ სცენარის ამა თუ იმ სახით რეალიზებამდე, რთული გზაა გასავლელი. უპირველესად, საჭიროა წარმატების მიღწევა უკრაინის ჩრდილოეთში და არ არსებობს ცალსახა პასუხი იმისა, თუ როგორ დამთავრდება მსგავსი მცდელობა.