მიხეილ ოქრიაშვილის წიგნში „ კაზრეთი“ მრავალი ისტორიული მონაკვეთია ვრცლად მიმოხილული, მათ შორის, საყურადღებოა ქართველი მწერლის და საზოგადო მოღვაწის ალექსანდრე ორბელიანის კაზრეთთან დაკავშირებული ბიოგრაფია.
ალექსანდრე ორბელიანი იყო ქართველი მეფის ერეკლე მეორის უმცროსი ქალიშვილის – თეკლა ბატონიშვილისა და ვახტანგ ჯამბაკურ-ორბელიანის უფროსი შვილი.
ალ.ორბელიანი თავისი დროის გამორჩეული პიროვნება იყო მეფის რუსეთის ხელისუფლების წინააღმდეგ მებრძოლ ქართველ პატრიოტთა შორის როგორც ერთ-ერთი ლიდერი 1832 წლის ცნობილი შეთქმულების ორგანიზატორიც იყო, რისთვისაც დააპატიმრეს და ციმბირში გადაასახლეს, სადაც 6 წელი დაჰყო.
გადასახლებიდან დაბრუნების შემდეგ ალექსანდრე ორბელიანი საქართველოს უზენაესი მთავრობის აღმასრულებელი ექსპედიციის მრჩევლად მუშაობდა, ამავე დროს, ეწეოდა ლიტერატურულ მოღვაწეობას, ურთიერთობა ჰქონდა ილია ჭავჭავაძესთან, აკაკი წერეთელთან, პეტრე უმიკაშვილთან, დავით ბაქრაძესთან.
სოფელ კაზრეთს ორბელიანთა კუთვნილ მამულებს შორის გამორჩეული ადგილი ეჭირა. 1824 წელს, როდესაც ალექსანდრე ორბელიანი დავით ბარათაშვილისა და ბაბილაშენის, იგივე – სამტრედოს მებატონეთა უკანასკნელი წარმომადგენლის ბარბარე ზურაბიშვილის ასულზე ეკატერინეზე დაქორწილდა, მის მეუღლეს -ეკატერინეს მზითევში ორი სოფელი – კაზრეთი და ისპიანი რგებია.
ალექსანდრე ორბელიანი დედის სიკვდილის შემდეგ კაზრეთს ხშირად სტუმრობდა.
აი რას იხსენებს ალექსანდრე ორბელიანის კაზრეთში სტუმრობასთან დაკავშირებით ალ. ორბელიანის შვილიშვილი მარიამ შერვაშიძე: „ მახსოვს, როცა აპრილი მიიწურებოდა, გამოაგორებდნენ ჩვენს უშველებელ ტარანტას, გარეცხავდნენ, თვებზე ზეთს ან ქონს წაუსმვამდნენ, ეტლში მარფაშებს ჩააწყობდნენ, ერთში ოთხ ცხენს და მეორეში სამს. პაპა (ალექსანდრე ორბელიანი) ეტლში ჩაჯდომამდე ყველას დაგვიძახებდა და გიორგი მელითურს(მღვდელს) სამღვთო პარაკლისს ახდევინებდა. მე მიხაროდა კაზრეთში წასვლა, იქ მყვანდნენ მეგობრები ორი დები დემურაშვილებისა ნუცა და ციცა და მესწრაფებოდა მათი ნახვა, გენოს(ალ.ორბელიანის შვილიშვილი-მ.ო.) თავისი მეგობარი ბიჭები ყავდა.
მეორე დღეს პაპაჩემი ჩამოივლიდა მთელ სოფელს (კაზრეთს-მ.ო.) და თუ სადმე ავადმყოფი იყო გაასინჯინებდა თომა ექიმს, რომელიც თან ყავდა წაყვანილი, და წამალს მისცემდა. პაპა მოხუცებს და ბავშვებს საჩუქრებს ურიგებდა, უქრებდა ქალებს, მე და გენო ჩვენს მეგობრებს ვურიგებდით საჩუქრებს.“
კაზრეთი ალ.ორბელიანსათვის ჩვეულებრივი საბატონო ტერიტორია არ უნდა ყოფილიყო თუნდაც იმიტომ, რომ მან სავალდებულო სამხედრო სამსახური გაიარა ტერიტორიულად კაზრეთთან ახლოს -ბაშკიჩეთში, ახლანდელ ქალაქ დმანისში.
მას სამხედრო ჩინიც ქონდა-პოდპორუჩიკი.
ალექსანდრე ორბელიანი დამოუკიდებელ საქართველოზე ოცნებობდა.
მარიამ შერვასიძე თავის „ მოგონებებში“ წერს : „ პაპაჩემი ხშირად ლოცულობდა : „ ღვთაებათა უცილობელო! მაღირსე, რომ ჩვენი ქვეყანა საქართველო, ჩვენი სამშობლო იყოს თავისუფალი“ .
ალ.ორბელიანი გარდაიცვალა 1869 წლის 13 დეკემბერს, დაკრძალულია თბილისში, სიონის ტაძარში. მისი სიკვდილის გამო ქართველი საზოგადოების გულისტკივილი გამოხატა თავის სამგლოვიარო სიტყვაში ცნობილმა საზოგადო მოღვაწემ სერგეი მესხმა: „ ნეტარ არს ის, ვისაც სიკვდილის ჟამს თამამად შეუძლია თქვას, რომ მას ტყუილუბრალოდ არ გაუტარებია თავისი სიცოცხლე, არამედ უშრომია თავისი სამშობლოს სიკეთისათვის …; ნეტარ არს ისა, რომ სიკვდილის ჟამს შეეძლო ეთქვა: „მე ვკვდები წმინდა სინდისითა ! იმედი მაქვს, რომ ჩემი სიცოცხლე უნაკლოდ არ ჩაივლის“.
ალექსანდრე ორბელიანის და მისი შთამომავლების მიერ კაზრეთში მოღვაწეობის ფაქტებს მკითხველი კვლავაც გაეცნობა.
მიხეილ ოქრიაშვილი