ნურიელ რუბინი
Project Syndicate – ნიუ იორკი
მართალია, დოლარი, როგორც მსოფლიოს მთავარი სარეზერვო ვალუტა შორსაა მარცხისგან, თუმცა ამჟამინდელ მაკროეკონომიკურ კონტექსტში მისი მკვეთრი გაუფასურება მაინც მოსალოდნელია. ხოლო ძალები, რომელთაც დოლარის ჰეგემონიის მოსპობა შეუძლია, ნელა მოქმედი და შორეულია.
აშშ დოლარის ბოლოდროინდელმა მკვეთრმა გაუფასურებამ გააჩინა ეჭვი, რომ მან შეიძლება მსოფლიოს მთავარი სარეზერვო ვალუტის როლი დაკარგოს. ბოლოს და ბოლოს, გარდა აშშ-ს ფედერალური სარეზერვო სისტემის მიერ მონეტარული პოლიტიკის აქტიური შერბილებისა (რომელიც მსოფლიოს მთავარ ვალუტას კიდევ უფრო მეტად უქმნის გაუფასურების საფრთხეს), იზრდება ოქროს ფასი და ინფლაციის მოლოდინიც.
თუმცა, თუ მარკ ტვენს დავესესხებით, ცნობები დოლარის „ნაადრევი გარდაცვალების შესახებ ერთობ გაზვიადებულია“. დოლარის ბოლოდროინდელი სისუსტე შედარებით მოკლევადიანი ციკლური ფაქტორების დამსახურებაა. გრძელვადიან პერიოდში სიტუაცია უფრო ჩახლართულია: დოლარს ძლიერი და სუსტი მხარეები გააჩნია, რომლებმაც შეიძლება შეარყიოს ან განამტკიცოს მისი გლობალური პოზიცია დროთა განმავლობაში.
მოკლევადიანი უარყოფითი ფაქტორებიდან უმთავრესი ფედის ულტრა-თავისუფალი მონეტარული პოლიტიკაა. სანამ შეერთებული შტატები სულ ყფრო მზარდი საბიუჯეტო დეფიციტების მონეტიზებას ახდენს, ფედის მიდგომა ბევრად უფრო დამთმობი ჩანს, ვიდრე სხვა დიდი ცენტრალური ბანკების უმრავლესობის.
ინვესტორებისთვის რისკის მიმღები ეპიზოდების დროს დოლარი დასუსტებისკენ იხრება და პირიქით. სწორედ ამიტომ მიაღწია პიკს მისმა ღირებულებამ თებერვალ-მარტში COVID-19-ის პანიკის დროს და დასუსტდა აპრილიდან მოყოლებული, როცა ბაზრისადმი ნდობამ აღდგენა იწყო. გარდა ამისა, დოლარის არალიკვიდურობა, რომელიც კრიზისის დასაწყისში გაცვლით კურსს მაღლა სწევდა, ფედის მიერ სხვა ცენტრალურ ბანკებთან ვალუტის სვოპ ხაზების გააქტიურების შედეგად შემსუბუქდა. ამჯერად კი, დოლარზე წნეხს დოლარისვე გლობალური მასა წარმოადგენს.
ამას გარდა, არაერთი განვითარებული სახელმწიფო (ევროპაში თუ მის გარეთ) და ზოგიერთი განვითარებადიც (როგორიცაა ჩინეთი და აზიის სხვა ქვეყნები), შეერთებულ შტატებზე ბევრად უკეთ ახერხებენ COVID-19-ის შეჩერებას, რაც მათი ეკონომიკური აღდგენის მეტ მოქნილობაზე მიანიშნებს. აშშ-ს სახელმწიფო ჯანდაცვის წარუმატებლობა და მასთან დაკავშირებული ეკონომიკური სისუსტეები ხელს უწყობს დოლარის კიდევ უფრო დასუსტებას.
უნდა აღინიშნოს, რომ 2011 წლიდან მოყოლებული, პანდემიის გავრცელებამდე, დოლარი 30%-ზე მეტად იყო გამყარებული, როგორც ნომინალური, ისე რეალური (ინფლაციის გათვალისწინებით) მაჩვენებლებით. აშშ-ს დიდი საგარეო დეფიციტისა და იმის გათვალისწინებით, რომ შემოსულ კაპიტალზე სარგებლის განაკვეთი არასაკმარისად მაღალია ამ დეფიციტის დასაფინანსებლად, დოლარის გაუფასურება საჭიროც იყო აშშ-ს სავაჭრო კონკურენტუნარიანობის აღსადგენად. თვით აშშ-ს გადადგმული ნაბიჯები პროტექციონიზმისკენ მიუთითებს, რომ მასაც დასუსტებული დოლარი ურჩევნია საგარეო კონკურენციისთვის.
მოკლევადიან პერიოდში დოლარი შესაძლოა ისევ გამყარდეს, თუკი (როგორც ამას ზრდის გლობალური მონაცემები გვიჩვენებს) V-ფორმის აღდგენა, ანემიურ, U-ფორმის აღდგენაში გადაიზრდება, რომ აღარაფერი ვთქვათ ორმაგ ჩავარდნაზე, რომელსაც მაშინ ექნება ადგილი, თუ პანდემიის პირველი ტალღა ვერ გაკონტროლდება, მეორე ტალღა კი იქამდე მოსპობს აღდგენის პროგრესს, სანამ ეფექტიან ვაქცინას აღმოაჩენენ.
საშუალო და გრძელვადიან პერიოდში, დოლარს შესაძლოა რამდენიმე ფაქტორმა შეუნარჩუნოს გლობალური დომინირება. ის კვლავ ისარგებლებს მოქნილი გაცვლითი კურსების უნივერსალური სისტემით, კაპიტალის მოძრაობის შეზღუდული კონტროლით და ღრმა, ლიკვიდური ფასიანი ქაღალდების ბაზრებით. მარტივად რომ ვთქვათ, უბრალოდ არ არსებობს სხვა ვალუტა, რომელიც შეძლებს ასე ფართოდ გავრცელებული სააღრიცხვო ერთეულის, გადახდის საშუალებისა და სტაბილური ღირებულების მატარებლის როლი შეასრულოს.
მეტიც, მიუხედავად პანდემიის სიმძიმისა, აშშ-ს პოტენციური წლიური ზრდის ტემპი, რომელიც დაახლოებით 2%-ს შეადგენს, სხვა განვითარებული ეკონომიკების უმეტესობაზე მაღალია, სადაც ეს მაჩვენებელი 1%-თან არის ახლოს. აშშ-ს ეკონომიკა აგრეთვე ბევრ მოწინავე დარგში რჩება დინამიკური და კონკურენტული; ასეთებია: ტექნოლოგია, ბიოტექნიკა, ფარმაცეფტიკა, ჯანმრთელობა და ფინანსური მომსახურება. ეს დარგები კვლავ მოიზიდავს უცხოურ კაპიტალს.
ნებისმიერი სახელმწიფო, რომელიც აშშ-ს პოზიციისთვის მეტოქეობას მოისურვებს, უნდა დაფიქრდეს ნამდვილად უნდა თუ არა ჰქონდეს მყარი ვალუტა და მისი თანმხლები მიმდინარე ანგარიშების დეფიციტი, რომელიც უსაფრთხო აქტივებით (სამთავრობო ობლიგაციებით) მსოფლიო მოთხოვნის დაკმაყოფილებას მოსდევს. ეს არც ისე მიმზიდველი სცენარია ევროპისთვის, იაპონიისა თუ ჩინეთისთვის, სადაც ექსპორტს ეკონომიკის ზრდაში ცენტრალური ადგილი უჭირავს. ამჟამინდელი გარემოებების გათვალისწინებით, სავარაუდოა აშშ-მ შეინარჩუნოს თავისი „ძვირფასი პრივილეგია“ როგორც იმ უსაფრთხო გრძელვადიანი აქტივების გამომშვებმა, რომლის პორტფელში ქონაც კერძო თუ საჯარო ინვესტორებს ერთნაირად სურთ.
რჩება კითხვა: მაინც რა ფაქტორებმა შეიძლება შეარყიოს დოლარის გლობალური პოზიცია დროთა განმავლობაში. პირველ რიგში, თუ აშშ გააგრძელებს საბიუჯეტო დეფიციტების მონეტიზებას და შესაბამისად გამოიწვევს დიდ საგარეო დეფიციტებს, ინფლაციის ტალღა გააუფასურებს დოლარს და შეასუსტებს მის, როგორც სარეზერვო ვალუტის, მიმზიდველობას. აშშ-ს დღევანდელი ეკონომიკური პოლიტიკის პირობებში ეს რისკი იზრდება.
კიდევ ერთ რისკს აშშ-ს მიერ გეოპოლიტიკური ჰეგემონიის დაკარგვის შესაძლებლობა წარმოადგენს. პირველ რიგში ხომ სწორედ ესაა მიზეზი, რატომაც იყენებს დოლარს ამდენი ქვეყანა. ჰეგემონი ქვეყნის ვალუტის მსოფლიო სარეზერვო ვალუტად გადაქცევაში ახალი არაფერია. იგივე მოხდა ესპანეთის შემთხვევაში XVI საუკუნეში, ჰოლანდიის შემთხვევაში XVII საუკუნეში, საფრანგეთში XVIII საუკუნეში და დიდ ბრიტანეთში XIX საუკუნეში. თუ მომავალი ათწლეულებს მოჰყვება ის, რასაც ზოგმა უკვე უწოდა „ჩინური საუკუნე“, დოლარი შეიძლება იუანის აღზევებასთან ერთად გაფერმკრთალდეს.
სავაჭრო, ფინანსური და ტექნოლოგიური სანქციების საშუალებით დოლარის იარაღად ქცევამ შეიძლება დააჩქაროს ეს გადასვლა. იმ შემთხვევაშიც, თუ ამერიკელი ამომრჩევლები ნოემბერში ახალ პრეზიდენტს აირჩევენ, ასეთი პოლიტიკა დიდი ალბათობით გაგრძელდება, რადგან ცივი ომი აშშ-სა და ჩინეთს შორის გრძელვადიანი ტენდენციაა, აშშ-ს სტრატეგიული მეტოქეები კი (ჩინეთი და რუსეთი), ისევე, როგორც მოკავშირეები, უკვე ცდილობენ დოლარის (რომლის სანქცირება და კონფისკაცია შესაძლებელია) ალტერნატივების პოვნას.
ამავდროულად, ჩინეთს მეტი მოქნილობა შემოაქვს თავისი ვალუტის გაცვლით კურსში, ეტაპობრივად არბილებს კაპიტალურ კონტროლს და ქმნის ღრმა საკრედიტო ბაზრებს. მან უკვე ბევრი საინვესტიციო პარტნიორი დაარწმუნა, გამოიყენოს იუანი სააღრიცხვო ერთეულად, გადახდისა და დაგროვების საშუალებად (ასევე, გამოიყენოს, როგორც უცხოური რეზერვები). ჩინეთი დასავლეთის მიერ მართული „მსოფლიო ბანკთაშორისი ფინანსური ტელეკომუნიკაციის საზოგადოების“ (SWIFT) ალტერნატიულ სისტემას ქმნის და მუშაობს ციფრული იუანის შექმნაზე, რომელიც შესაძლოა საერთაშორისო ვალუტა გახდეს. მისი ტექნოლოგიური გიგანტები კი ქმნიან უზარმაზარ ელექტრონულ კომერციას და ციფრული გადახდის პლატფორმებს (Alipay და WeChat Pay), რომელთა ადაპტირებაც სხვა ქვეყნებს საკუთარ ვალუტაზე შეუძლიათ.
მიუხედავად იმისა, რომ დოლარის პოზიციას ამ მომენტისთვის საფრთხე არ ემუქრება, მომავალ წლებსა თუ ათწლეულებში ის მნიშვნელოვანი გამოწვევების წინაშე აღმოჩნდება. მართალია, არც ჩინეთის ეკონომიკური სისტემა (სახელმწიფო კაპიტალიზმი კონტროლირებული ფინანსებით) და არც მისი ტექნოკრატიულ-ავტორიტარული პოლიტიკური რეჟიმი დასავლეთში დიდი მოწონებით არ სარგებლობს, მაგრამ ჩინური მოდელი საკმაოდ მიმზიდველად გამოიყურება ბევრი განვითარებადი, ნაკლებად დემოკრატიული ქვეყნისთვის. დროთა განმავლობაში, როცა უფრო გაიზრდება ჩინეთის ეკონომიკური, ფინანსური, ტექნოლოგიური და გეოპოლიტიკური ძალაუფლება, მისმა ვალუტამ შეიძლება მსოფლიოს მრავალ ნაწილში შეაღწიოს.